«وسواس یك ایده، فكر، تصوير، احساس یا حركت مكرر یا مضر كه با نوعی احساس اجبار و ناچاری ذهنی و علاقه به مقاومت در برابر آن همراه است.انواع وسواس ، فکری یا عملی یا هم فکری – عملی می باشد»
یکی از مشکلاتی که افراد هنگام مراجعه به روانشناس بالینی از آن شکایت زیادی داشته و به دنبال راه‌حلی برای بهبود این وضعیت هستند وسواس است. وسواس های فکری یا عملی سبب اتلاف وقت می شوند و اختلال قابل ملاحظه ای در روند معمولی و طبیعی زندگی، کارکرد شغلی، فعالیت های معمول اجتماعی یا روابط فرد ایجاد می کنند. بیمار مبتلا به اختلال وسواسی – جبری ممکن است فقط وسواس فکری، فقط وسواس عملی، یا هر دوی آن ها را با هم داشته باشد.
فرد وسواسی مدام درگیر افکار، برداشتها یا خواسته‌هایی است که تکرار پی درپی آن‌ها برای او آزاردهنده است. افرادی که دچار وسواس فکری هستند اکثر اوقات سعی می‌کنند این افکار را نادیده بگیرند یا حتی به حل کردن این تعارضات بپردازند. هرچند که هیچ کدام از این فعالیت ها معمولا مثمر ثمر واقع نمی‌شود و درد افکار مزاحم و آزاردهنده کماکان فرد را آزار می‌دهد. برخی افراد نیز سعی می‌کنند با انجام اعمالی این افکار آزاردهنده را متوقف کنند. مثلا فردی که افکار مداوم و مزاحم در رابطه با پاکیزگی و نظافت دارد ممکن است دچار وسواس عملی‌ای شود که دائما دست خود را با صابون بشوید یا اطراف خود را نظافت و مرتب کند تا از این افکار مزاحم رها شود.
تا به اینجا متوجه شدیم که وسواس غالبا یا به صورت فکری یا عملی یا فکری-عملی در فرد وجود دارد. فردی که با سواس دست و پنجه نرم می‌کند قسمت قابل توجه‌ای از روز خود را درگیر وسواس است و در موقعیت هایی که فعال کننده این افکار یا اعمال است نیز درگیر عواطفی مثل ناراحتی یا اضطراب می‌شوند. در رابطه با اختلال های روانشناسی و به طبع وسواس، این که با چه رویکردی این اختلال و روش‌های درمان آن را بررسی کنیم در درک ما از وضعیت بسیار تاثیرگذار است. عده‌ای از متخصصان باور دارند وسواس معمولا نمود بیرونی افکار و تعارضاتی هستند که در ذهن افراد حل نشده باقی مانده و تولید اضطراب می‌کنند. فرد ناخودآگاه در حال التیام این اضطراب و احساسات است. وسواس در واقع نمود بیرونی این مسائل است هر چند که لزوما افکار و تعارضات با شکل بیرونی وسواس شباهت مستقیمی ندارد. به طور عمومی تمامی مسائل مربوط به سلامت روان دارای وجوه مختلفی است و وسواس هم دارای ابعاد مختلفی مثل ابعاد فیزیولوژیکی، اجتماعی و .. است. و محیط زندگی فرد، اقوام درجه یک ومسائل مربوط به ژنتیک فرد، نوع و روش تربیتی و تجربه هایی که فرد در زندگی خود داشته و … در روند شکل گیری و شدت این اختلال دخیل است.
معیار‌های تشخیص وسواس فکری عملی بر اساس کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلال های روانی (DSM-5)
نکته: درنگارش تخصصی روانشناسی در کتاب DSM5 از کلمه ملاک استفاده می‌شود. برای تشخیص هر اختلال وجود و عدم وجود چندین فاکتور مختلف نیاز است. هر ملاک یکی از همین فاکتورهاست. معمولا برای ترتیب بندی ملاک‌ها از حروف یا اعداد به ترتیب، استفاده می‌شود. به عنوان مثال ملاک A یا ملاک B، ملاک C و … . ممکن است هر ملاک خود دارای چندین مورد باشد که احراز موارد موجود در ملاک برای تشخیص الزامی می‌باشد.
حضور وسواس های فکری یا اجبار‌های عملی که ممکن است همراه هم به وقوع بپیوندند.
وسواس فکری چه علائمی دارد؟
- افکار، امیال یا تصاویر ذهنی همیشگی و تکراری که فرد در دوره‌ای از ناراحتی، آن ها را ناخواسته و مزاحم می‌داند و در بیش‌تر افراد اضطراب یا استرس شدید پدید می آورد.
- فرد تلاش می کند تا این افکار، امیال یا تصاویر ذهنی را نادیده بگیرد یا سرکوب کند. یا به کمک یک فکر یا کار دیگر آن ها را خنثی و بی اثر کند. یعنی با انجام دادن یک اجبار تلاش می‌کند اثر آن‌ها را کاهش دهد.
وسواس عملی(اجبار) چه علائمی دارد؟
- رفتارهای تکراری (مانند شستن، مرتب کردن و بررسی کردن) یا اعمال ذهنی تکراری (مانند دعا کردن، شمردن، تکرار واژه‌ها در سکوت) که فرد احساس می‌کند در واکنش به یک وسواس یا مطابق با قوانینی که باید به طور سفت و سخت اعمال شود باید به انجام برسد.
- هدف فرد از این اعمال ذهنی یا رفتارهای فیزیکی تکراری این است که از اضطرب و استرس جلوگیری کند یا آن‌ها را کاهش دهد. یا از رویداد و موقعیتی که آن را ترسناک می داند پیشگیری کند. اما این رفتارهای فیزیکی و اعمال ذهنی با مواردی که قرار است آن ها را خنثی یا پیشگیری کند هیچ ارتباط منطقی ندارند یا رفتارها و اعمالی به وضوح افراطی هستند.
ملاک B برای تشخیص وسواس فکری عملی
وسواس ها یا اجبارها وقت گیر هستند. برای نمونه هر روز ساعت ها وقت فرد را می‌گیرند. یا در عملکرد اجتماعی، شغلی یا دیگر بخش های زندگی، نابسامانی و رنج شخصی شدید پدید می آورند. پس عملکرد زندگی فرد را مختل و آرامش او را برهم می زنند.(نمونه ذکر کنید) به عنوان نمونه شستشوی بیش از حد دست و صورت به طوری که زندگی عادی فرد را تحت ثتاثیر منفی قرار می‌دهد. به عنوان نمونه‌یدیگر میتوان به وسواس فکری پیرامون موضوع آتش گرفتن خانه اشاره کرد. که می‌تواند فقط مشغولیت و آزار فکری باشد یا به صورت عملی هم بروز کند مثلا فرد مدام اجاق گاز و شیر گاز منزل را بررسی (به صورت غیر عادی وبیش از حد) بررسی کند.
ملاک C برای تشخیص وسواس فکری عملی
نشانه های وسواسی اجباری را نمی توان به تاثیر فیزیولوژیک و مستقیم یک ماده مانند مواد مخدر، روانگردان یا داروهای تجویزی یا یک عارضه‌ی پزشکی نسبت داد. پس اختلال وسواسی اجباری نباید با مصرف مواد یا عارضه‌ی پزشکی توجیه شدنی باشد.
ملاک D برای تشخیص وسواس فکری عملی
نشانه های یک اختلال روانی دیگر نمی تواند توضیح بهتری برای ناراحتی فرد باشد. پس نباید با اختلال روانی دیگر توجیه شود. احتمال دارد که اختلال وسواسی اجباری با برخی از اختلال های دیگر همبودی یا Comorbid داشته باشد. برای نمونه میتوان به این موارد اشاره کرد:
- نگرانی های افراطی در اختلال اضطراب عمومی
- اشتغال فکری به ظاهر خود در اختلال بادی دیسفورمیک
- ناتوانی در دور انداختن اشیا یا جدا شدن از آن‌ها در اختلال احتکار
- کشیدن مو در اختلال مو کندن
- کندن پوست در اختلال پوست کندن
- رفتارهای کلیشه ای در اختلال حرکت کلیشه‌ای
- رفتارهای آیینی خوردن در اختلال خورد و خوراک
- اشتغال فکری به مواد یا قمار در اختلالات مصرف مواد و اختلالات مرتبط
- اشتغال فکری به بیماری های جدی در اختلال اضطراب بیماری
- اشتغال فکری به امیال یا خیال‌پردازی سکشوال در یکی از پارافیلیاها
- اشتغال فکری به امیال در اختلالات کنترل تکانه
- نشخوار فکری به همراه احساس عذاب وجدان در اختلال افسردگی عمده
- تزریق فکری یا افکار ایلوژنال همیشگی در اختلال سایکوتیک
- رفتارهای تکراری در اختلال طیف اوتیسم
پیشنهاد مطالعه:
سعی ما در مجموعه ظهیر این است که بعد از هر مقاله به صورت خلاصه به معرفی کتاب، فصل نامه یا مجله‌ای مرتبط با موضوع مطرح شده به خوانندگان عزیز سایت بپردازیم.
نکته: این کتاب و متن معرفی زیر از وبسایت فیدیبو است. برای مطالعه کامل این معرفی کتاب و کتاب‌های دیگر در حوزه وسواس روی این لینک کلیک کنید.
کتاب وسواس و درمان شناختی رفتاری آن
وسواس یکی از شایع‌ترین اختلالات رفتاری است و بسیاری از افراد با آن دست به گریبان هستند. این کتاب به شما کمک می‌کند تا با تمرکز بر حل مسئله به وسواس غلبه کنید. متد درمانی آموزش داده شده در اثر فوق، کوتاه مدت است و با انجام آن در مدت زمان کوتاهی می‌توانید تاثیرات وسواس بر ذهن خود را کاهش دهید. بخش دیگری از این کتاب شما را به خوبی با ماهیت وسواس، ریشه‌ها و عوامل شکل گیری آن آشنا می‌کند. اثر فوق به زبانی ساده نوشته شده است و علاوه برروان‌درمانگر‌ها، افراد دیگر نیز می‌توانند آن را مطالعه کنند.
