اختلالات تیک (Tic Disorders)
تیک یک اختلال عصبی است که فرد در آن رفتار، تکان یا آوایی خاص را باتکرار زیاد و گاها پشت سرهم انجام میدهد. نکتهای که این تیکها را آزاردهندهتر میکند عدم اطلاع فرد از دوره زمانی شدت گرفتن آن است. تیک در موقعیتهای مختلف و بدون کنترل فرد ایجاد شده و باعث مزاحمت روانی او میشود. تیک عصبی انواع متفاوتی دارد. به عنوان مثال وقتی که فردی به مدت دوازده ماه است چند ثانیه یک بار گردنش را چپ وراست میکند و انجام ندادن این کار برایش ممکن نیست این فرد مبتلا به تیک عصبی مزمن شده است. نسبت به زمان و شدت حضور تیکهای عصبی در فرد روش درمان فرد نیز متفاوت میشود. البته نکته امیدوارکننده این است که تیک عصبی از جمله اختلالهایی است که با مراجعه به روانشناس بالینی و طی کردن طول درمان از بین میرود و فرد سلامت خود را بدست میآورد. تیکهای عصبی در تمام سنین امکان بروز دارد اما غالبا در سن کم (3الی 5سالگی) بروز بیشتری دارد. احتمالا مشاهده کرده اید که غالبا تیکهای عصبی در قسمت سر، صورت و گردن فرد است.هر چند که بعضی مطالعات نواحی درگیر در تیک عصبی را بر اساس افزایش مدت زمان درگیر بودن و شدت آن از نقاطی به نقاط دیگر در حرکت میدانند. تیک هایی مثل پلک زدن بدون منبع ازار دهنده، یا بازی کردن با اجزای صورت با دست، صاف کردن مکرر شانه و کمر، گرفت لاله گوش و …
تیکهای عصبی صوتی نیز نوعی از تیکهای عصبی هستند. تیکهای عصبی صوتی میتوانند مثل صاف کردن گلو، خرخر کردن و ایجاد صداهای نامفهوم، ساده باشند یا مثل تکرار برخی کلماتی که خود فرد میگوید(Palilalia) یا تکرار کلمات دیگران (Echolalia) یا بیان کلمات زننده، تیک عصبی پیچیده، باشند.
انواع اختلالات تیک
تیک گذرا :
سن فرد باید حتما زیر 18 سال باشد. بروز یک یا چند تیک عصبی که حداقل یک ماه و حداکثر یک سال تداوم داشته باشد. خوشبختانه تیکهای گذرا غالبا بعد از طی شدن مدت زمانی، خود به خود از بین میروند. این نوع از تیکها معمولا حرکتی و صوتیاند که سهم تیک حرکتی نسبت به تیک صوتی بیشتر میباشد. البته هنگامی که این تیک ها زندگی، کار و یا تحصیل فرد را مختل کند و در انجام دادن کارهایی که قبلا به سادگی انجام میداده با مشکل مواجه شود قطعا نیاز به مراجعه به روانشناس بالینی وجود دارد.
تیک مزمن:
اولین تفاوت تیک مزمن با تیک گذرا مدت زمان حضور تیک است. فرد باید حداقل یک سال تیک عصبی داشته باشد این تیکها معمولا کمتر رخ میدهد . هرچقدر که سن فرد هنگام بروز این اختلال کمتر باشد، احتمال بهبودی فرد بیشتر است. به طور کلی اغلب اختلالهای روانشناختی در صورت بروز و تشخیص در سنهای پایین تر، درمان موفق تری را تجربه میکنند
اختلال تیک توره:
شدت اختلال تیک توره از دو اختلال قبلی بیشتر است. برای تشخیص این اختلال فرد باید حداقل دو تیک حرکتی همزمان (مثل بالا کشیدن بینی یا فین فین کردن و تکان دادن چهارانگشتش) و یک تیک صوتی داشته باشد. مثل دو نوع قبلی این اختلال نیز در سنین کم و کودکی احتمال بروز بیشتری دارد هر چند که برای تشخیص تیک توره مثل دو مورد قبلی، کمتر بودن سن فرد از 18 سال برای احراز شرایط بیماری لازم نیست. شدت این تیک در طول زمان کم و زیاد میشود و روند یکنواختی را طی نمیکند. هر چند که غالبا با افزایش سن از شدت و تعداد تیکها کاسته میشود. توجه به همپوشانی با سایر اختلالات باید حتما در بررسی اختلال تیک توره مدنظر باشد. اختلالاتی مثل بیشفعالی و عدم تمرکز (ADHD) و وسواس فکری عملی (OCD) و انواع مختلف اختلالات اضطرابی میتواندبا اختلالات تیک همپوشانی داشته باشند.
دلایل بروز تیکهای عصبی چیست؟
بروز تیک میتواند دلایل متعددی داشته باشد. در صورتی که منشا اصلی اختلال تیک فرد مشکلات مربوط به فیزیولوژی مغز یا ژنتیک نباشد،تیکهای عصبی میتوانند بروز بیرونی اضطراب و سایر هیجانات درونی فرد باشد. گاهی ترکیب عوامل زیستی مثل مسائل مربوط به زایمان یا ژنتیک و اضطراب زمینه ساز اختلالات تیک میشود. یکی دیگر از عواملی ک در بروز تیک موثر است سومصرف مواد مخدر والکل اسست که نسبت به میزان و زمان مصرف میتواند اثرات کوتاه مدت و موقت یا دائمی داشته باشد.
به طور کلی توجه به این که بروز یک اختلال میتواند نتیجه ترکیب دلایل مختلف باشد،و نه فقط یک دلیل واحد. این رویکرد ذهنی، دورنمای بهتری از دلایل پدید آمدن مشکلات به فرد میدهد. همزمانی تیک با سایر اختلالات وضعیت را سخت تر میکند و درمانگر باید با تشخیص درست و اولویت بندی مراحل درمان، روند درمان فرد را مدیریت کند.
افراد مبتلابه اختلال تیک معمولا وقتی مشغول انجام فعالیتی هستند مثلا در حال نوشتن تکالیف یا بازی با همسالان خود هستند کمتر نشانه های تیک را بروز میدهند و هنگام استراحت و زمانی که کاری انجام نمیدهند تیک هایشان بیشتر میشود. از این نکته در روشهای کنترلی و درمانی استفاده میشود و به طرق گوناگون توایی حفظ تمرکز و متمرکز کردن انرژی روانی به فرد آموخته میشود. روشهایی مثل مراقبه و مدیتیشین(در رویکرد تکمیلی، علمیتر و امروزیتر، مایندفولنس)، ورزشهایی که نیاز به تمرکز دارد (مثل یوگا)، انجام بازیهای فکری، نوروفیدبک و بایوفیدبک و سایر تمرینهای شناختی و رفتاری که میتوان بدون ابزار و یا با ابزار و مربی آنها را انجام داد. با توجه به وضعیت فرد مصرف یا عدم مصرف داروهای روانپزشکی میتواند تاثیر به سزایی در طی شدن روند درمان داشته باشد.
ویژگیهای تشخیصی DSM-5 برای اختلال تیک
اختلالات تیک چهار طبقه تشخیصی را تشکیل می دهند:
اختلال توره، اختلال تیک حرکتی یا آوایی مداوم (مزمن)، اختلال تیک موقتی و اختلالات تیک مشخص و نامشخص دیگر. تشخیص برای هرگونه اختلال تیک بر وجود تیک های حرکتی و یا آوایی (ملاک الف)، مدت نشانه های تیک (ملاک ب)، سن شروع (ملاک ج) و فقدان هرگونه علت شناخته شده، مانند بیماری جسمانی دیگر یا مصرف مواد(ملاک د) استوار است. اختلالات تیک ترتیب سلسله مراتبی دارند (یعنی، اختلال توره، به دنبال آن اختلال تیک حرکتی یا آوایی مداوم (مزمن)، پس از آن اختلال تیک موقتی، در پی آن اختلال تیک مشخص و نامشخص دیگر)، به طوری که وقتی اختلال تیک در یک سطح از سلسله مراتب تشخیص داده شده باشد، تشخیص پایین تر در سلسله مراتب نمی تواند داده شود (ملاک ه)
تیک ها جنبش های حرکتی یا آواگری های ناگهانی، سریع، عودکننده و ناموزون هستند. امکان دارد فردی در طول زمان، نشانه های تیک مختلفی داشته باشد، اما در هر مقطعی از زمان، خزانه تیک به صورت مشخص عود می کند. گرچه تیک ها می توانند تقریبا هر گروه عضلانی یا آواگری را در بر گیرند، ولی برخی نشانه های تیک، مانند پلک زدن یا صاف کردن گلو، در جمعیت های بیمار شایع هستند. تیک ها عموما به صورت غیرارادی تجربه می شوند، ولی می توانند برای مدت زمان های مختلف به صورت ارادی متوقف شوند.
تیک ها می توانند ساده یا پیچیده باشند. تیک های حرکتی ساده کوتاه مدت هستند (یعنی، چند دهم ثانیه) و می توانند پلک زدن، بالا انداختن شانه و کشیدن دست و پا را در بر گیرند. تیک های آوایی ساده، صاف کردن گلو، فين فين کردن و خرخر کردن در اثر انقباض دیافراگم یا عضلات حلق را شامل می شوند. تیک های حرکتی پیچیده طولانی مدت تر هستند (یعنی، چند ثانیه) و اغلب ترکیبی از تیک های ساده مانند چرخاندن سر و بالا انداختن شانه به طور همزمان را در بر می گیرند. تیک های پیچیده می توانند به صورت هدفمند ظاهر شوند، مانند وضع اندامی سکسی یا زشت تیک مانند (مستهجن کرداری) یا تقلید تیک مانند از حرکات فردی دیگر پژواک کرداری). همچنین، تیک های آوایی پیچیده، تکرار کردن صداها با کلمات خود فرد (مکررگویی)، تکرار کردن آخرین کلمه یا عبارت شنیده شده (پژواک گویی)، یا بر زبان آوردن کلماتی که از لحاظ اجتماعی پسندیده نیستند، از جمله حرف های زشت یا بدگویی های قومی، نژادی یا مذهبی (بد دهنی) را شامل می شوند. مهم این است که بد دهنی، فریاد کشیدن ناگهانی یا غرغر کردن است و فاقد گفتار نامناسب مشابهی است که در تعامل های انسان مشاهده می شود.
وجود تیک های حرکتی و/ یا آوایی در بین چهار اختلال تیک تفاوت دارد (ملاک الف) در اختلال توره، هر دو تیک حرکتی و آوایی باید وجود داشته باشند، در حالی که در اختلال تیک حرکتی یا آوایی مداوم (مزمن)، فقط تیک های حرکتی یا فقط آوایی وجود دارند. در اختلال تیک موقتی، تیک های حرکتی و/ یا آوایی می توانند وجود داشته باشند. در اختلال های تیک مشخص یا نامشخص دیگر، نشانه های اختلال حرکت، به عنوان تیک بهتر مشخص می شوند، اما از نظر جلوه یا سن شروع نامتعارف هستند یا سبب شناسی شناخته شده ای دارند.
ملاک مدت دست کم ۱ سال (ملاک ب) تضمین می کند افرادی که مبتلا به اختلال توره یا اختلال تیک حرکتی یا آوایی مداوم (مزمن) تشخیص داده شده اند، نشانه های مداوم داشته اند. شدت تیک ها افزایش و کاهش می یابد و امکان دارد برخی افراد به مدت چند هفته یا چند ماه دوره های بدون تیک داشته باشند؛ با این حال، فردی که نشانه های تیک را به مدت بیش از ۱ سال از شروع اولین تیک داشته است، صرف نظر از مدت دوره های بدون تیک، مبتلا به نشانه های مداوم محسوب می شود.
برای فرد مبتلا به تیک حرکتی و یا آوایی کمتر از ۱ سال از شروع اولین تیک، تشخیص اختلال تیک موقتی می تواند در نظر گرفته شود. برای اختلالات تیک مشخص و نامشخص دیگر، مدت مشخصی وجود ندارد. شروع تیک ها باید قبل از ۱۸ سالگی باشد (ملاک ج) اختلالات تیک معمولا در دوره پیش از بلوغ شروع می شوند، به طوری که میانگین سنی هنگام شروع بین ۴ تا ۶ سال است و وقوع شروع تازه اختلالات تیک در افراد ده تا بیست ساله، کاهش می یابد. شروع تازه نشانه های تیک در بزرگسالان بسیار نادر است و اغلب با قرار گرفتن در معرض مواد مخدر ارتباط دارد (مثل مصرف بیش از اندازه کوکائین) یا ناشی از صدمه دستگاه عصبی مرکزی است (مثل التهاب پس از ویروس). گرچه شروع تیک در نوجوانان و بزرگسالان شایع نیست، اما بعید نیست که نوجوانان و بزرگسالان برای ارزیابی تشخیص اولیه مراجعه کنند و هنگامی که به دقت ارزیابی می شوند، معلوم می شود که سابقه نشان های خفیف تر دارند که به دوران کودکی برمی گردد. شروع تازه حرکات نابهنجار که از تیک های خارج از دامنه حسی معمول حکایت دارند، باید به ارزیابی برای اختلالات حرکتی دیگر یا سبب شناسی های خاص منجر شود.
نشانه های تیک نمی توانند ناشی از تأثیرات فیزیولوژیکی مواد یا بیماری جسمانی دیگر باشند. (ملاک د) در صورتی که شواهد نیرومندی از سابقه، معاینه بدنی و یا نتایج آزمایشگاه وجود داشته باشد که از علت قابل قبول، نزدیک و احتمالی برای اختلال تیک خبر بدهد، باید از تشخیص اختلال تیک مشخص دیگر استفاده شود.
داشتن ملاک های تشخیصی که قبلا برای اختلال توره برآورده شده اند، تشخیص احتمالی اختلال تیک حرکتی یا آوایی مداوم (مزمن) را منتفی می سازد (ملاک ه) همچنین، اختلال تیک حرکت یا آوایی مداوم (مزمن) که قبلا تشخیص داده شده است، تشخیص اختلال تیک موقتی یا اختلال تیک مشخص یا نامشخص دیگر را منتفی می کند (ملاک ه)
پیشنهاد مطالعه:
سعی ما در مجموعه ظهیر این است که بعد از هر مقاله به صورت خلاصه به معرفی کتاب، فصل نامه یا مجلهای مرتبط با موضوع مطرح شده به خوانندگان عزیز سایت بپردازیم.
نکته: این کتاب و متن معرفی زیر از وبسایت فیدیبو است. برای مطالعه کامل این معرفی کتاب و کتابهای دیگر در حوزه وسواس روی این لینک کلیک کنید.
| کتاب اختلالات تیک راهنمای عملی برای خانوادهها و درمانگران
درباره نویسنده کتاب: دکتر مريم کوشا پس از اخذ مدرک پزشکي عمومي از دانشگاه شهيد بهشتي و تخصص روانپزشکي از دانشگاه گيلان، مدرک فوقتخصص روانپزشکي کودک و نوجوان را از دانشگاه علوم پزشکي تهران دريافت کردند. ايشان يک دورهي تکميلي در زمينهي روانپزشکي کودک و نوجوان را در دانشگاه آدلايد کشور استراليا گذراندهاند و هماکنون عضو هيئت علمي دانشگاه علوم پزشکي گيلان هستند |
 |
